Okres przedwojenny

Kronika Ogrodów Działkowych Silesia autorstwa Pani Łucji Kucharczyk za początek powstania Ogrodnictwa przy Hucie Silesia wskazuje rok 1922, kiedy to grupa kreatywnych pracowników wystąpiła do właścicieli Huty z inicjatywą stworzenia pracowniczych ogrodów działkowych. Dyrekcja Huty SILESIA zgodziła się przekazać 1,36ha terenu na którym wydzielono 36 działek o powierzchni ok. 350 mkw. Ogrody działkowe umiejscowione były na terenie przy ulicy Przemysłowej. Założycielami ogrodów działkowych SILESIA byli

• Józef Miera
• Emil Lesik
• Jerzy Śpiewak
• Franciszek Kostka
• Józef Szymura
• Ryszard Nitszy
• Antoni Strzeduła
• Konrad Gawliczek
• Feliks Mutke
• Roman Gwóźdź

i wielu innych działkowców niewymienionych z nazwisk mieszkańców Paruszowca, w znacznej większości pracowników Huty Silesia.

Jak podaje kronika organizatorzy otrzymali od huty jedynie teren. We własnym zakresie musieli starać się o materiały i środki pieniężne na organizację ogrodu. Wspólnymi staraniami działkowców wykonano drewniane ogrodzenie całego terenu, doprowadzono wodę i podzielono ogród na 36 działek. Pierwszym prezesem wybrany został Pan Józef Miera zamieszkały przy ul. Przemysłowej 17 a sekretarzem w zarządzie został wybrany Pan Roman Gwóźdź.

Emil Lesik z żoną Ewą i synem Emilem na terenie ogrodów działkowych przy hucie Silesia . Rybnik – Paruszowiec, rok 1929

W 1923 roku powołano Śląską Izbę Rolniczą, której działania m.in. miały na celu stworzyć jeden ruch zrzeszający wszystkich działkowców, poprzez organizowanie lokalnych wystaw ogrodniczych i konferencji porozumiewawczych. 9 kwietnia 1928 roku na jednym z takich spotkań w lokalu związkowym Stowarzyszenia Ogródków Działkowych Hajduk Wielkich powołano komitet organizacyjny nowego związku. Niespełna dwa miesiące później 6 maja 1928 roku w W. Hajdukach odbył się pierwszy zjazd konstytucyjny zakończony powołaniem nowego stowarzyszenia pod nazwą Zespół Pracy Ogrodów Działkowych w Królewskiej Hucie.

W dniu powołania stowarzyszenia zrzeszało ono 9 towarzystw ogrodów działkowych:

• Stowarzyszenie Przyjaciół Ogródków w Królewskiej Hucie,
• Stowarzyszenie Ogródków przy ul Karola Miarki w Królewskiej Hucie,
• Towarzystwo Ogródków Działkowych „Pole Wschodnie w Królewskiej Hucie,
• Towarzystwo Ogródków Działkowych „Pole Zachodnie” w Królewskiej Hucie,
• Towarzystwo Ogródków Działkowych „Pole Południowe” w Królewskiej Hucie,
• Towarzystwo Ogródków Działkowych przy Kopalni Wujek w Katowicach,
• Towarzystwo Ogródków Działkowych w Rudzie Śląskiej,
• Towarzystwo Ogródków Działkowych Jana Sobieskiego w Tarnowskich Górach.

W 1929 roku dokonano korekty nazwy Zespołu na Związek Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego. Od tego czasu nastąpił dynamiczny rozwój poprzez przyłączanie do struktur związku kolejnych niezrzeszonych ogrodów działkowych.

Przedwojenne Logo Związku Towarzystw Ogródków Działkowych

W 1934 roku w Rybniku powstała struktura powiatowa Związku Towarzystw Ogródków Działkowych i Osiedli Województwa Śląskiego, na czele której stanął podreferendarz starostwa Pan Emil Franek. W tym samym roku Ogrody Działkowe SILESIA wraz z kilkoma innymi koloniami rybnickich ogrodów zostały włączone do Związku i zarejestrowane pod nazwą Towarzystwo Ogródków Działkowych i Przydomowych Paruszowiec. Jak podaje zestawienie z 1938 roku

"Ogródki działkowe na Paruszowcu tworzy 36 działek o przeciętnej wielkości 350mkw. Pierwszy zarząd na którego czele stał wieloletni prezes Pan Miera Józef doprowadził ogródki do dobrego rozwoju. Kolonia posiada oparkowanie zewnętrzne, wodociągi i większą ilość pięknych altanek. Obecny zarząd tworzą: Gamoń Antoni – prezes, Miera Józef – sekretarz, Dziuba Juliusz – skarbnik. Skład członków wykazuje: 23 robotników, 14 urzędników i 3 bezrobotnych."

Przynależność do związku ułatwiała działkowcom dostęp do fachowej prasy ogrodniczej, nisko oprocentowanych pożyczek oraz ochrony prawnej. Związek organizował półkolonie dla dzieci, wystawy i konkursy ogrodnicze oraz liczne spotkania służące integracji i wymianie doświadczeń pomiędzy ogrodami.

W dniach roku 1935 w Rybniku zorganizowano wystawę ogrodniczą, która przedstawiała dorobek gospodarczy i kulturalny ogrodnictwa działkowego powiatu. Jak podaje czasopismo Śląski Działkowiec cyt: „Całość przedstawiała się prawdziwie imponująco. Wystawę otworzył Pan Wojewoda Dr Michał Grażyński w obecności p. Starosty Wyględy, Burmistrza p. Webera, przedstawiciela okr. Związku p. Mgr. Baranowskiego, licznych przedstawicieli okolicznych kopalń, fabryk oraz licznej rzeszy działkowców, przydomkowców oraz zgromadzonej publiczności. Bardzo liczne, efektowne stoiska podziwiane były przez wielotysięczną publiczność, która zwiedziła wystawę w dniu otwarcia.” Warto tutaj zaznaczyć, że na tej wystawie TODiP Paruszowiec otrzymał prestiżową nagrodę – Dyplom Śląskiej Izby Rolniczej.

Kolejne ważne wydarzenie miało miejsce niespełna dwa lata później. W 1937 roku władze związku ogłosiły walny zjazd delegatów ZTOD w Rybniku. Wydarzenie to miało miejsce dnia 9 maja "Zjazd ten zwołano do Rybnika aby podkreślić jak wielkie znaczenie kładzie Związek na rozwój akcji ogrodów działkowych i osiedli w tym największym powiecie śląskim. Powiatowy Związek Rybnicki wykazał bowiem w ostatnich latach wielką aktywność. W ciągu dwóch lat wzrosła liczba towarzystw z 4 do 20..."

Po wrześniowej agresji Niemiec na II Rzeczpospolitą Związek Towarzystw Ogrodów Działkowych i Przydomowych zawiesił działalność. Nie zachowały się żadne dokumenty o losach ogrodu w tym okresie, jednak należy przyjąć, że władze okupacyjne na Śląsku nie interweniowały znacząco w funkcjonowanie samych ogrodów, które pełniły bardzo ważną rolę zaopatrując mieszkańców w żywność. Najprawdopodobniej ogrody były zależne od władz huty, gdyż po 1945 roku ogród nosił już zmienioną nazwę na: Towarzystwo Ogródków Działkowych „Przy Hucie Silesia” Rybnik o czym zaświadcza poniższy dokument.

Po wojnie Związek wznowił działalność, jednak ostatecznie władze PRL rozwiązały go w 1949 roku a sam ogród działkowy włączono w struktury Rady Zakładowej huty Silesia zmieniając jego nazwę na Pracowniczy Ogród Działkowy przy Hucie Silesia - Rybnik - Paruszowiec.

Likwidacja ogrodu przy ul. Przemysłowej i pierwsze odtworzenie

Nowe plany rozwoju Huty Silesia zakładały zwiększenie produkcji i obejmowały budowę biurowca i hal produkcyjnych. Ustalono, że biurowiec stanie dokładnie na miejscu ogrodu działkowego. Z dniem 1 stycznia 1961 r. teren ogrodu został przekazany hucie a wszyscy działkowcy otrzymali wypowiedzenia. Taka decyzja musiała spotkać się z mocnym oporem działkowców i najprawdopodobniej w wyniku mediacji z Dyrekcją Huty otrzymali oni zgodę na możliwość tymczasowego gospodarowania terenu zlikwidowanego ogrodu. Z nieznanych i nie do końca jasnych przyczyn dwa lata później działkowcy zarzucili Hucie zniszczenie ogrodu spowodowane przeprowadzeniem wierceń badawczych gruntu. Przewodniczący Emil Lesik w piśmie z dn.2 marca 1963r. skierowanym do Prezydium Powiatowej Rady Narodowej zarzuca Dyrekcji Huty, że swoimi działaniami doprowadziła do dewastacji ogrodu i namnożenia się szkodników niszczących drzewa i krzewy zarówno na terenie samego ogrodu jak i okolicy. Wciągnięcie w spór przedstawicieli Powiatowej Rady Narodowej spowodowało zaognienie konfliktu pomiędzy przewodniczącym Lesikiem i Dyrekcją Huty, którego konsekwencją była rezygnacja Emila Lesika z funkcji przewodniczącego Ogrodu. Jak podaje kronika w 1966 roku Emil Lesik ostatecznie zrezygnował z funkcji przewodniczącego ogrodu w obawie przed utratą pracy w hucie. Tymczasowo funkcje przewodniczącego zarządu objął Pan Franciszek Wawoczny.

Zgodnie z zaleceniami Centralnej Rady Związków Zawodowych i Rady Zakładowej Huty Silesia wyznaczono nowy teren pod utworzenie ogrodu. W 1960 roku Dyrekcja Huty Silesia zleciła Urzędowi Miasta Rybnik opracowanie planu technicznego dla ogrodu działkowego, zlokalizowanego przy ul. Karola Miarki i Słonecznej. Wykonawcą projektu był pracownik działu technicznego Pan Roman Leśnik natomiast koszty wykonania dokumentacji pokryła w całości Huta Silesia. Całkowita powierzchnia nowego ogrodu wynosiła 2,72ha z podziałem na 70 działek. Ogród posiadał 4 bramy wjazdowe i 7 furtek wejściowych. Po zachodniej stronie ogrodu od strony ulicy Przyjaźni wydzielone działki użytkowali hodowcy gołębi. Organizacja nowego ogrodu nie była łatwym przedsięwzięciem, gdyż na przekazanym terenie znajdowały się pozostałości infrastruktury obrony przeciwlotniczej z okresu okupacji. Jak podaje kronika na terenie ogrodu znajdował się duży podziemny zbiornik na wodę, który należało wydobyć. Na zasypanie powstałego dołu oraz późniejsze wyrównanie terenu wykorzystano ładowarki udostępnione przez hutę. O skali przedsięwzięcia świadczą liczby: całość prac ciężkiego sprzętu trwała 6 dni podczas których wykorzystano 300 wywrotek ziemi. Ponadto cały teren należało ogrodzić i wykonać jego nawodnienie. Według relacji ustnych ogród posiadał własną sieć wodną której źródło stanowiła studnia głębinowa. Duże wsparcie w organizacji ogrodu działkowcy otrzymywali od Huty, której naczelnym dyrektorem był Tadeusz Markiewicz.

Zgodnie z obowiązującymi zarządzeniami władz krajowych wybory zarządu POD odbywały się co 4 lata. W maju 1967 roku w sali posiedzeń Domu Kultury Huty Silesia odbyło się walne zebranie wyborcze. Ustępujący przewodniczący Franciszek Wawoczny na przewodniczącego obrad zaproponował Pana Jana Gocka. W trakcie obrad wywiązała się dyskusja podczas której działkowcy zawnioskowali o stanowisko przewodniczącego dla Jana Gocka i choć ten pomysłowi był przeciwny ostatecznie kandydaturę przyjął a w wyniku późniejszego głosowania został wybrany nowym przewodniczącym zarządu. Nowy Zarząd w ciągu 2 tygodni uchwalił plan pracy, którego priorytetem na rok 1967 było uporządkowanie alei ogrodowych w celu poprawy ich estetyki. Uchwalono, że aleje przyległe do działek powinny być przez działkowców wyplewione a następnie wysypane żużlem w ramach czynu społecznego. Materiał dostarczony został przez Hutę nieodpłatnie pod bramy ogrodu. Każdej alei postanowiono nadać nazwę. Aleje główne dodatkowo miały być wyłożone krawężnikami i wyrównane do szerokości 6metrów. Każdy z przedstawicieli nowego Zarządu otrzymał wytyczne o ilości metrów bieżących z zadaniem dopilnowania należytego wykonania prac. Dodatkowo zadecydowano o wybudowaniu na terenie ogrodu latryny – wspólnej dla wszystkich działkowców. Ubikacje zostały wybudowane przez Franciszka Wranę i Jerzego Śpiewoka z drewna ofiarowanego przez stolarnię Huty Silesia.

Ponadto w 1967 Zarząd zorganizował dla działkowców kilka wycieczek krajoznawczych. 48 uczestników zwiedziło m.in. na teren budowy elektrowni, miasto Wodzisław Śląski oraz POD w Pyskowicach. Autokary zakładowe Huta udostępniła nieodpłatnie. Szerzej opisywanym w kronice wydarzeniem była wycieczka do POD „Owoc Naszej Pracy” w Pszczynie, która odbyła się 25 września 1967 roku. Ogród w Pszczynie cieszył się opinią wzorowo prowadzonego. Posiadał czyste i równe aleje, wiele ładnych altan a poszczególne działki były urządzone estetycznie i zgodnie z regulaminem. Tamtejszy zarząd nosił się wówczas z zamiarem budowy Domu Działkowca, na który zdołał już pozyskać z Urzędu Wojewódzkiego wsparcie finansowe w wysokości 700 tysięcy złotych.

Budowa domu działkowca

Aktywność nowego zarządu i poprawa stosunków z dyrekcją Huty pozwoliły na realizację coraz bardziej śmiałych przedsięwzięć. Wzorem innych ogrodów postawiono za cel budowę na terenie ogrodu własnej świetlicy. Na spotkaniu przedstawicieli ogrodu Jana Gocka i Alfonsa Nieszporka z Dyrekcją Huty, Radą Robotniczą i Związkami Zawodowymi przedstawiony został plan budowy świetlicy. Podstawowym problemem była oczywiście sprawa funduszy a spotkanie zakończyło się deklaracją wsparcia finansowego projektu ze strony powyższych instytucji, jednak jedynie Rada Zakładowa szybko wywiązała się z obietnic i przekazała na początek kwotę 50 tysięcy złotych. Projekt budowlany został opracowany przez Pana Kocjana będącego pracownikiem biura technicznego huty. Dokumenty zostały zaakceptowane przez wszystkie wymagane instytucje i pozostało jedynie zatwierdzić je ostatecznie przez Wojewódzki Zarząd POD. Po zbadaniu sytuacji ogrodu Silesia Wojewódzki Zarząd POD wydania zgody odmówił uzasadniając swoją decyzję względami środowiskowymi. Powołano się w niej na zanieczyszczenia powietrza powstające z linii technologicznej nowej stapialni będącej w bezpośrednim sąsiedztwie ogrodu. Sprawę budowy świetlicy wstrzymano do dalszej dyspozycji. Staraniem działkowców projekt budowy świetlicy został dokończony jeszcze przed 1971 rokiem jednak położenie w bezpośrednim sąsiedztwie nowej stapialni zwiastowało początek kłopotów nowego ogrodu.

W latach 70-tych ogród działkowy Silesia rozwijał się pomyślnie. Co roku obchodzono Dzień Działkowca w formie przemarszu z Ogrodu do Domu Kultury, gdzie odbywały się uroczyste akademie na których składano podziękowania Radzie Robotniczej, Radzie Zakładowej i Dyrekcji Huty za okazywaną pomoc i opiekę, nagradzano najładniejsze działki, wręczano nagrody i odznaczenia. Następnie na terenie ogrodu przygotowywano dla wszystkich tradycyjną grochówkę. W obchodach brała udział orkiestra dęta i prowadzona przez Panią Mańczyk młodzieżowa grupa taneczna ubrana w śląskie stroje ludowe.

Jan Gocek sprawował funkcję przewodniczącego Zarządu nieprzerwanie przez 17 lat. 16 maja 1984 roku podczas walnego zebrania zdawczo-wyborczego na nowego przewodniczącego zarządu wybrany został Pan Eugeniusz Zimończyk. Kolejna zmiana przewodniczącego nastąpiła 4 lata później. 30 maja 1988 roku przewodniczącym zarządu wybrany został Pan Roman Czapek.

Zatrucie środowiska toksycznym fluorem, zalewanie niektórych działek powodowane przez szkody górnicze czy może okres transformacji? Do dziś niejasne są prawdziwe przyczyny wydania decyzji o likwidacji ogrodu.

Opracował: Andrzej Jarzębiński